به همت بنیاد ایرانشناسی همایش بین‌المللی
«اربعین میراث معنوی مشترک ملّل جهان اسلام» برگزار شد
در آستانه اربعین سالار شهیدان حضرت اباعبدا... الحسین(ع) و با همکاری هیئت اندیشه‌ورز معاونت بانوان ستاد اربعین، همایش بین‌المللی «اربعین میراث معنوی مشترک ملل جهان اسلام»، بیست و سوم مهرماه 1397، با حضور جمعی از پژوهشگران حوزه میراث ناملموس فرهنگی و فرهنگ و هویت اسلامی، در بنیاد ایرانشناسی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی بنیاد ایرانشناسی، در آیین گشایش این همایش كه با حضور حضرت آیت‌ا... سیدمحمد خامنه‌ای، رئیس بنیاد ایرانشناسی همراه بود، ایشان با بیان اینكه اربعین از میراثهای ناملموس مهم بشری و از میراثهای مهم شیعی است، چنین بیان داشتند: این میراث متفاوت از میراثهای ملموسی است كه با نشانه‌های فیزیكی- همچون بنا و ساختمان داشتن- قابل ادراك و لمس شدن هستند؛ ولی در شناسایی مواریث ناملموس باید به تحلیل و تفكر پرداخت و نتایج علمی و معرفتی از آن بدست آورد.
آیین اربعین دارای ابعاد معنایی بالایی است و در آن علاوه‌بر جنبه‌های تاریخی، هدفهای والای بشری همچون: فرهنگسازی و تكمیل و تقویت فرهنگ بشری- برای كل تاریخ- نهفته است. از خصوصیاتی كه در برنامه اسلام و فقه شیعه آمده، ابدی و همیشگی بودن برنامه‌های آن است و تا انتهای تاریخ خداوند متعال برای انسان هدفمند از این راه ارائه برنامه كرده است. بر این اساس و با توجه به این مقدمات در سه بخش «تاریخ»، «هدف اربعین» و «فرهنگسازی» در این حوزه به ارائه مطلب میپردازم.
نخست آنكه، تاریخ مخلوطی از اخبار و گفتارهای جعلی و دروغین است و یا از سوی اشخاصی كه واقعی نبوده و یا از ستمگران زمان بوده‌اند، نقل شده است. بنابراین برای رصد اخبار و تاریخ صدر اسلام نیاز به تحلیل تاریخ اسلام است. به نکته‌ای كه باید توجه داشت آنست كه شیعه تاریخ زیاد دارد، كه برای پرداختن دقیق به آن نیاز به تحلیلهای بنیادین تاریخی است.
معظمٌ‌له در ادامه با اشاره به تلاشهای حضرت امام سجاد(ع) در حفظ بنیان اسلام افزود: پس از حادثه كربلا زمانیکه امام سلام‌ا... علیه به حجاز بازگشتند، درحالیکه جوانی آسیب‌دیده بلحاظ روحی بود و چندین بار قصد شهادتش را كرده بودند، اما به اراده خداوند متعال آن ولی زمان حفظ شد. امام آرام از منزل بیرون می‌آمد و به زیارت خانه خدا میرفت و آرام به منزل بازمیگشت یعنی بظاهر هیچ فعالیت سیاسی نداشت، اما بزرگترین تشکیلات برانداز ظلم و ستم از زمان این امام شروع بكار كرد.
فعالیتها و جهاد علمی همچون: نشر فلسفه و معارف دینی و علوم طبیعی و غیر طبیعی از زمان امام چهارم شروع به رشد كرد و دانشمندان بزرگ جهان اسلام شاگرد و دست پرورده امامان پس از حضرت سجاد(ع) همچون حضرت امام باقر(ع) و حضرت امام صادق(ع) بودند. در واقع این اسلام شیعی بود كه تمدن و علم ساخت و بنابر گفته شهید صدر شیعه و اسلام شیعی پایه‌گذار علوم بود و تمدن و فقه و فلسفه اسلامی را به جهانیان معرفی كرد.
رئیس بنیاد ایرانشناسی با بیان اینكه متأسفانه نهضت شیعه در خیلی موارد با عنوان اسماعیلیه شناخته میشود، که صحیح نیست، چنین ادامه داد: اگر در ادوار گوناگون تاریخ، شیعیان راجع به حادثه عاشورا عزاداری و مرثیه‌سرایی نمیكردند و عمق و عظمت این فاجعه تاریخی به گوش جهانیان نمیرسید، بی‌شك بساط عدل و ظلم‌ستیزی و مبارزه با جباران ستمگر از میان مردم زمین برچیده میشد.
ایشان با اشاره به بازگشت اهل بیت علیهم‌السلام از شام به کربلا، پس از چهل روز، افزود: حضرت امام سجاد(ع) از راه شام به کربلا بازگشت و این سنت اربعین و پیاده‌روی آن باقی ماند و بعدها با تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی و مراسم عزاداری، آموزههای اربعین و فرهنگ رشادتهای حسینی در ماجرای دردناك صحرای كربلا برای آیندگان حفظ شد. بر این اساس به آثار مواریث شیعه باید توجه تمام داشت و مورخ با هر آیین و مسلكی باشد، بمنظور فرهنگسازی صحیح برای آیندگان، باید تاریخ را درست درک و معرفی کند.
حضرت آیت‌ا... سیدمحمد خامنه‌ای سپس به هدف از برپایی و گرامیداشت آیین اربعین حسینی پرداخت. بنابر گفته ایشان هدف از گرامیداشت یاد واقعه عاشورا و برپایی مراسم اربعین تنها روضه‌خوانی و یاد كردن از امام مظلوم نیست. بشر به حكم وجدان و غریزه فطری خود به آزادی، آزادگی، استقلال، عدالت و مساوات پایبند است. بر این اساس مراسم اربعین دارای هدفی بزرگ است و نتیجه‌ای که از این هدف حاصل میشود آنست كه زندگی و راهبرد بشر در قالب نرم‌افزاری به اسم فرهنگ است، كه اگر این فرهنگ منحط باشد، بشر زندگی خوبی نخواهد داشت؛ اما اگر با وجدان همراه باشد جامعه زیر بار ظلم و جورِ حاكم ستمگر نخواهد رفت و البته چنین فرهنگی است كه بشر را به صلح و صفا خواهد رساند.
درخصوص واقعه غدیر خم نیز اگر اینگونه استنباط شود كه صرفاً امامی منصوب شده، دچار اشتباهی تاریخی شده‌ایم. واقعیت قضیه این نیست، بلکه اصل قضیه كه پیامبر علیه رحمت بنا نهادند آنست كه در تمام تاریخ رهبر باید شخصی مانند حضرت امام علی(ع) باشد؛ شخصی وارسته، فداکار، خدا ترس، عالم به قوانین الهی و وفادار به آن و بدون هوای نفس. بخاطر همین غفلتها است که دنیا و بشر امروز درگیر ظلم فاسدان است.
رئیس بنیاد ایرانشناسی با اشاره به نقش ایرانیان در گسترش اسلام، چنین ادامه دادند: مباحث گرانمایه‌ای از اسلام و ایرانیت در تاریخ اسلام موجود است. آنچه در این خصوص مهم است آنست كه بهترین مباحث علوم اسلامی، دینی، طبیعی و دیگر دانشها، بهترین آنها از سوی ایرانیان مسلمان گزیده شده و به بهترین نحو به جهانیان ارائه گشته‌اند.
راهپیمایی اربعین حسینی نیز یکی از میراثهای مهم بشری و همچنین از مقولات مهم شیعی است. در زیارت عاشورا نیز پیش از سلام بر حضرت امام حسین(ع) بر دشمنان آن حضرت لعن میكنیم و این بدان معناست كه همیشه باید در برابر ظلم ظالمان جبهه گرفت و كوتاه نیامد؛ چرا كه اصل زندگی انسان بر اساس آزادی و آزادگی بنا نهاده شده است.
در ادامه آقای دكتر علیزاده، معاون اطلاع‌رسانی و امور بین‌الملل بنیاد ایرانشناسی ضمن عرض خیر مقدم و تسلیت ایام اربعین سالار شهیدان و نیز شهادت حضرت رقیه(س)، به بیانیه‌ای كه سال گذشته بمناسبت مراسم اربعین و پیاده‌روی میلیونی آن از سوی بنیاد ایرانشناسی صادر شد، اشاره كرد. بنابر گفته ایشان این بیانیه به زبانهای مختلف ترجمه و به ایرانشناسان سراسر جهان ارسال شد، تا ابعاد بیشتری از این میراث معنوی مشترك ملل جهان اسلام بر آنان آشكار شده و مراسم اربعین از زوایای مختلف مورد مداقه پژوهشگران حوزه میراث معنوی ناملموس قرار گیرد.
به همین منظور در آستانه اربعین حسینی در سال جاری به دستور ریاست محترم بنیاد همایشی بین‌المللی ترتیب یافت تا استادان این حوزه به ارائه بیانات و مقالات خود بپردازند تا، با بررسی و مطالعه در این حوزه ابعاد بیشتری از راهپیمایی اربعین بر همگان آشكار شود.
در ادامه این همایش سركار خانم دکتر لاله افتخاری، مسئول شورای راهبردی بانوان و معاون بانوان کمیته فرهنگی آموزش اربعین با موضوع: «اربعین و نقش آن در انتقال فرامرزی بین نسلی فرهنگ و هویت اسلامی» به ارائه مقاله پرداخت.
بنابر گفته ایشان اربعین بزرگترین میراث معنوی بشریت است كه از سایر میراثهای مادی و ملموس بشری مهمتر است. شاید این میراث قابل تكثیر و انتقال نباشد، اما عقبه فرهنگی آن قابل گسترش به تمام دنیا و بشریت در تمام دورانهای تاریخی است. در چند سال اخیر پیاده‌روی اربعین بعنوان یک نماد فرهنگ فراملی و اسلامی درآمده است. حضور ملیتهای مختلف از کشورهای گوناگون فرصت بی‌نظیری برای رسیدن به یک هویت جمعی است. جهان تشیع به مثابه یک امت واحده است. بنابراین باید همبستگی و وابستگی داشته باشد، زیرا قوام هر جامعه‌ای به همبستگی اعضای آن است.
امروزه بزرگترین مشکل جهان اسلام عدم همبستگی و غلبه بی‌خبری میان جوامع است. سران استكبار با سیاست تفرقه بینداز و حكومت كن، بر این امر دامن میزنند. با وجود فراگیری رسانه‌های مجازی و درنوردیدن مرزها، بیم آن میرود که این غفلت و بی‌خبری گسترش یابد؛ چرا كه انتقال بین نسلی فرهنگ قبلاً از سوی نهادهای جامعه همچون خانواده صورت میگرفت، اما اكنون بیشتر از سوی رسانه‌های گوناگون و گروه دوستان و همسالان صورت میپذیرد، و این امر خطرناك است؛ چرا كه مراسم گوناگون آیینی و مذهبی جای خود را به وسایل ارتباطی داده، که بر جامعه اسلامی نیز تأثیرگذار بوده است. بنابراین در برهه حساس تاریخی به سر میبریم. بیم آن میرود که اعضای جامعه یک به یک هویت خود را فراموش کنند و ارزشها روز به روز کمرنگ شود یا گسست و شکاف میان نسلها باعث از خودبیگانگی افراد جامعه شود. زیرا آسیب‌پذیرترین افراد یک جامعه جوانان آن هستند.
ایشان با بیان اینکه پیاده‌روی اربعین فرصتی مغتنم برای بازیابی فرهنگ اصیل اسلامی توسط شرکت‌کنندگان آن است، خاطرنشان کرد: فرهنگ حاکم در پیاده‌روی اربعین، فرهنگ ایثار، اخوت، انسان دوستی، شرافت، كرامت، همبستگی و همزبانی در عین چند زبانی است، كه رنگ آن نیز صبغها... است كه جایگزین منفعت طلبی، خودخواهی، فردگرایی، بی‌بند و باری، بی‌تفاوتی و ... میشود.
وی با اشاره به اینکه در پیاده‌روی اربعین باید راههای فرامرزی بین نسلی و نقش خانواده مورد توجه قرار گیرد، افزود: علیرغم تنوع نگرشی و زیستی در جوامع گوناگون خانواده نقش اساسی در انتقال فرهنگ دارد. این مهم، زمینه انتقال فرهنگ به سطح جامعه است. خداوند در قرآن كریم از مودت ذی‌القربی نام میبرد. «مودت» یعنی محبت همراه با اقدام و عمل که در پیاده‌روی اربعین مشهود است.
خانم دكتر افتخاری با بیان اینکه پیاده‌روی اربعین کارگاه انسان‌سازی حسینی است، كه منبعث از آن مودتی است كه آثار آن را حتی در یك كودك عراقی كه با اصرار دستمالی را به زائران حسینی هدیه میدهد یا كفش آنان را تمیز میكند، میتوان مشاهده كرد، چنین ادامه داد: اربعین تجلیگاه صراط مستقیم است و فرهنگ آن از سه حوزه قابل انتقال میباشد:
1- حوزه مغز افزاری: تنها از سوی دانشمندان در حوزههای علمیه اعم از مراجع عظام تقلید، علما، صلحا و عرفا و در دانشگاه توسط استادان، پژوهشگران و تحلیلگران میسر است.
2- بدیهی است که اقدامات لازم در حوزه و دانشگاه فراهم میشود تا محتوا و آموزهها را به نسلهای مختلف در فراسوی مرزها منتقل کند که این اقدامات نرم‌افزاری است.
3- حوزه سخت‌افزاری اشاره به ابزار و وسایل انتقال فرهنگ مانند کتاب، اینترنت، مسجد و غیره دارد.
خاستگاه اربعین، عاشورا است. حضور حضرت امام حسین(ع) با خانواده در جریان کربلا نشان‌دهنده نقش خانواده است و این اهمیت اسلام به خانواده را نشان میدهد. این استاد دانشگاه در پایان چنین بیان كرد: امروز خانواده اربعینی باید برداشت درستی از اربعین داشته باشد. یکی از اعضای این خانواده حضرت زینب(س) است كه با رشادتهای خود در واقعه عاشورا و بیان جمله «ما رأیت إلی جمیلا» راهبری درست فرهنگ عاشورا را آفرید و در همین راستا خانوادهها باید تلاش کنند این میراث معنوی را به فرزندان خود منتقل کنند.
امروز با توجه به گسست خانوادهها، اربعین فرصتی نجات‌بخش است تا خانوادهها روابط بین خود را اصلاح كرده و در راه بازگشت از آیین و پیاده‌روی اربعین، فرهنگ نهفته در آن را كه برخوردار شدن از روحیه فرهنگ كار جمعی، ایثار و از خودگذشتگی، نوعدوستی، وحدت میان ادیان، اقوام و ملل گوناگون و تشكیل امت واحده، دفاع از مظلوم و مقابله با ظلم و ظالم، بصیرت افزایی و دشمن‌شناسی است را در محیط زندگی خود تسری دهند.
در ادامه این همایش خانم دکتر شیدا مهنام، مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو- ایران با موضوع «اربعین متضمن وفاق اجتماعی و ارمغان‌آور صلح میان اقوام و ملتها» به ایراد سخنرانی پرداخت.
ایشان این نشست علمی ارزشمند را امری مهم و تأثیرگذار در پیشبرد اهداف جمهوری اسلامی ایران در برجسته‌سازی و ثبت این واقعه ارزشمند ارزشی و معنوی (اربعین) در فهرست میراث معنوی جهان برشمرد.
وی ابتدا پیام تقدیر و تشکر کمیسیون ملی یونسکو ایران و همچنین دبیر کل این کمیسیون جناب آقای دکتر حجت‌ا... ایوبی را از دعوت به مشارکت و همکاری این کمیسیون به این نشست ارائه نمود و نقش کمیسیون ملی یونسکو ایران را در برجسته‌سازی اهمیت این رویداد جهانیِ ارزشمند که مهمترین و تأثیرگذارترین رهیافت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی جهان شیعه محسوب میشود را به اطلاع حاضران در جلسه رساند.
ایشان در ادامه یکی از نشانه‌های خطیر و پر اهمیت در علوم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی را وجود اشتراکاتی بین‌الاذهانی فیمابین مردمان جامعه هدف دانست. اشتراکاتی که گاهاً با درون مایه‌ای اعتقادی و مذهبی نمود یافته و به مراتب اثرات فزونتری از خویش بر جای خواهد گذارد.
دكتر مهنام واقعه اربعین را یکی از شعائر بزرگ جهان تشیع دانست که دارای پیامدها و آثار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مثبت فراوانی است که به سبب یکپارچگی با جلال و شکوه هرچه تمامتر در بیستم ماه صفر هر سال قمری رخ نشان میدهد.
ایشان این رزمایش ارزشی و اعتقادی را همگام و همسو با حفظ امنیت، بعنوان یکی از مؤلفه‌های حیاتی حکومتهای ملزم و معتقد به این ارزش مذهبی، قابل بررسی و تدقیق دانست و افزود: این حرکت عظیم فرهنگی، اجتماعی، عقیدتی و سیاسی برای دولتهای شیعی مشروعیت مضاعف و نوعی اقتدار روزافزون و توأم با امنیت بهمراه خواهد آورد.
وی با اشاره به آخرین آمارهای برگرفته از مرکز تحقیقات و پژوهشهای آمارگیری استراتژیک انگلستان ویژه ادیان و مذاهب دینی موسوم به «لیوفرم» در لندن به نام «وست مینستر (Westminster)» که دارای بیش از 222 دفتر در سرار جهان است، مبنی بر آمار جمعیتی بیش از چهارصد میلیونی شیعیان جهان، آیین اربعین را بزرگترین رویداد مذهبی جهان خواند که منحصربه‌فرد است. البته با توجه به ممنوعیت بیان و اظهار مذهب در برخی کشورها، این آمار قطعاً بیش از این تعداد از سراسر هند، پاکستان، افغانستان، ایران، سوریه، لبنان، ترکیه، آذربایجان، عراق، عربستان، کویت، مصر و شمال و غرب آفریقا خواهد بود.
در ادامه ایشان با تأکید بر مؤلفه‌های صلح در دنیای نوین افزود، امروز دیگر صلح میان ملتها و دولتها لزوماً با تسلیحات نظامی و ابزار سخت‌افزاری ممکن نمیباشد؛ چرا که اگر ممکن بود کشوری همچون ایالات متحده آمریکا در رأس هرم ابرقدرتهای جهان با یک پویش تک قطبی عاجز و ناتوان در این زمینه نبود؛ بلکه امروز یک اثر هنری، گاهی ابیاتی از مشاهیر و مفاخر، یک رویداد فرهنگی، یک تابلوی نقاشی چه بسا مؤثرتر و شایسته‌تر گفتمان صلح و همگرایی را میان دو کشور برقرار سازد.
سازمان جهانی یونسکو که در مقایسه با سایر سازمانهای بین‌المللی درگیر ملاحظات سیاسی نمیشود، بر این اصل تأکید دارد که امروز دگرپذیری، تاب‌آوری، کرامت انسانی، احترام متقابل، صبر و مدارا و سایر ارزشهای صلح‌محور تنها با تکیه بر مواریث ارزشی، تاریخی و فرهنگی دولتها و ملتها در جوامع امکانپذیر است و میراث اربعین با این غنای ارزشی شایسته‌ترین نمونه از این الگو میباشد.
حفظ و حراست از این رزمایش ارزشمند و انتقال آن به نسلهای آینده مهمترین دارایی ارزشی و فرهنگی کشور ما در این روزهای سخت جهانی است، که علیرغم فشارهای همه جانبه اقتصادی و سیاسی ما ایرانیان با تکیه بر فرهنگ و ظرفیتهای ارزشی و اعتقادی با سری بالا و همتی بلند رو به جلو و در حرکت خواهیم بود. وی در خصوص اهمیت موضوع کاربرد صلح‌مداری و صلح‌محوری برای جوانان با تکیه بر این مواریث به نکته مهم نیاز به تغییرات در سبک زندگیهای فردی و اجتماعی جوانان اشاره نمود و افزود: جوانان ما نیاز به الگوهای کاریزما و معتمد، برای قدرت‌بخشیِ اعتماد، باور و تفکرات خود دارند که این امر یک همگرایی در رفتار و خودباوری ارزشی توسط مسئولین و پژوهشگران را میطلبد.
وی افزود سخنان زینب وار نیاز به سبک زندگی زینب‌گونه دارد و ما برای نفوذ بیشتر در دل جوانان و استفاده از چنین میراث معنوی با ارزشی برای تأثیرگذاری و راهنمایی، هدایت، تعلیم و ارتقاء مشارکت اجتماعی جوانان در عرصه‌های مختلف اجتماعی نیاز به ایجاد اعتماد متقابل و اعتقاد و باور ارزشی آنها با استفاده از چنین ظرفیتهای ارزشمندی در کشور داریم که خواسته مقام معظم رهبری نیز برای جوانان اسلام چیزی به جز این نمیباشد.
در پایان خانم دکتر مهنام به نقش کمیسیون ملی یونسکو در برجسته‌سازی و اشتراک‌گذاری این میراث ارزشمند در عرصه بین‌المللی با همکاری سازمان میراث فرهنگی تأکید نمود. بنابر گفته ایشان یکی از مهمترین فعالیتهای یونسکو تلاش برای ترغیب کشورها برای ثبت جهانی «میراث مشترک» میباشد. بر این اساس آیین اربعین میتواند بصورت ثبت مشترک با کشورهای منطقه بخصوص عراق و با نظارت، کنترل و تدوین و گردآوری سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، جزء برنامه‌های راهبردی میان مدت این سازمان و این کمیسیون، در مسیر ثبت جهانی قرار گیرد.
در ادامه این همایش سركار خانم آتوسا مؤمنی، عضو متخصص حفاظت از میراث ناملموس یونسکو و خانم دکتر «ژانت بلیک»، رئیس مرکز مطالعات حفاظت از میراث ناملموس آسیای مرکزی و غربی یونسکو با موضوع: «اربعین پدیده‌ای مرزنورد و آیینی ماندگار و مزین به صور پنجگانه جهانی میراث فرهنگی ناملموس» به ارائه مقالات خود پرداختند.
بر این اساس خانم دكتر مؤمنی بر اساس كنوانسیون سال 2003 میلادی یونسكو میراث فرهنگی ناملموس را چنین تعریف كرد: اصطلاح «میراث فرهنگی ناملموس» به رسوم، نمایشها، اصطلاحات، دانش، مهارتها و نیز وسائل، اشیاء، مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها اطلاق میشود، که جوامع، گروهها و در برخی موارد افراد، آنها را بعنوان بخشی از میراث فرهنگی خود میشناسند.
این میراث فرهنگی ناملموس که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود، همواره توسط جوامع و گروهها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ آنها مجدداً خلق میشود و حس هویت و استمرار را برای ایشان به ارمغان می‌آورد. در واقع میراث ناملموس وقتی فریز میشود، اثر و ارزشی ندارد، چرا كه باید پاسخگوی نیازهای روز جامعه خود باشد. بنابراین ما شاهد برپایی مراسم پیاده‌روی اربعین متناسب با نیاز روز جوامع درگیر با آن هستیم؛ بطوریكه شاید برپایی آن به نسبت 50 سال پیش تغییراتی را شامل شده باشد و این یعنی میراث ناملموس.
اگر آیین اربعین منقطع میشد، امروز نبود، چون موجود زنده است، میخرامد و میرود. حال این میراث فرهنگی ناملموس با توجه به كنوانسیون فوق‌الذكر دارای پنج تجلی و نمود است:
الف- سنت‌ها و ابرازهای شفاهی، شامل: زبان كه محلی برای میراث فرهنگی ناملموس بشمار میرود؛
ب- هنرهای نمایشی، همچون: نقالی و تعزیه‌خوانی؛
پ- اقدامات اجتماعی، آیینها و جشنوارهها؛
ت- دانش و اقدامهای مربوط به طبیعت و كیهان، همچون طب سنتی؛
ث- مهارت در هنرهای دستی و سنتی، همچون مضیفها- ظرفهای قهوه‌خوری عربی- و موكبهای اربعین.
بر این اساس ما بعنوان حافظان میراثهای فرهنگی ناملموس باید تضمین‌كننده بقاء آنها و پویایی‌شان باشیم. اهمیت آیین اربعین در برپاداری مردمی آن است، هیچ مدیریت و سازمان دولتی آنرا به جوش و خروش وا نمیدارد، اربعین همان خواسته دل است، متعلق به تمام ملل و همه ادیان است و پیام مهربانی، صلح و وفاق اجتماعی در آن مستتر است و از نكات برجسته آن ماندگاری و مرزنوردی آنست. بر این اساس آیین اربعین بعنوان یكی از تجلیات میراث فرهنگی ناملموس چنان فاخر است و به پاسداشت آن در میان تمامی ملتهای جهان اسلام چنان پرداخته میشود، كه جهت ثبت ماندگار و مشترك میان جوامع اسلامی و برجسته‌سازی جهانی به یونسكو باید ارائه شود.
خانم دكتر «ژانت بلیك» نیز با اشاره بر اینكه آیین اربعین با اینكه دارای هویتی اسلامی و شیعی است، اما اقلیتهای مذهبی نیز در آن مشاركت دارند، بمنظور پاسداری از این میراث فرهنگی ناملموس جهانی و با هدف تضمین دوام این میراث، ثبت جهانی آنرا با مشاركت تمام ملل اسلامی درگیر با این میراث ضروری خواند.
در ادامه، آقای دکتر عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با موضوع: «اربعین مقوم و مروج فرهنگ و هویت فراگیر اسلامی» به ارائه مطلب پرداخت. وی با تأكید بر اینکه اربعین مقوم فرهنگ و هویت اسلامی است و بزرگداشت مقدسترین حماسه خونین تاریخ است، چنین بیان داشت: شهید مطهری از اربعین بعنوان عزاداری مقدس برای عاشورا یاد کرده است. همچنین استاد محمدرضا حکیمی در یکی از آثارشان عاشورا را پیش از آنکه حسینی بخواند، حسنی میداند. شاید جمله ایشان بدین معنا باشد که حضرت امام حسن(ع) و قبل از ایشان حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) و پیش از ایشان پیامبر اکرم(ص) عَلَم مبارزه با جاهلیت و جهالت را برافراشتند. جاهلیتی که در زوایای پیدا و پنهان برخی مسلمانان و کسانی که اسلام را بظاهر پذیرفته بودند، وجود داشت.
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینكه اسلام جایگزین جاهلیت نشد، بلکه با آن مبارزه کرد، چنین ادامه داد: جاهلیت چهره كریه و رشد یافته خود را در دوران حضرت امام حسین(ع) به عالمیان نشان داد، اما حضرت امام حسین(ع) با این جاهلیت دوباره جان گرفته به مبارزه برخاست. آقای دكتر فقهی‌زاده با بیان اینکه جهل بمعنای نادانی نیست، بلكه معنای عصبیت، لئامت، شرك و انحراف از اعتقادات دارد كه، در سپاه دشمن حضرت امام حسین(ع) به وفور دیده میشود، فرهنگ بپا خواسته از خون شهدای كربلا را فرهنگ جوانمردی، کرم و ایثار معرفی كرد. بر این اساس ایشان به بیان حضرت امام صادق(ع) درباره هدف قیام حضرت امام حسین(ع) اشاره كردند: عاشورا جلوه تقابل دو نظام اندیشه‌ای و اخلاقی است، از یکسو ایثار و از سوی دیگر استعثار. ایثار یعنی دیگری را به خود ترجیح دادن و استعثار یعنی خود را بر دیگران ارجح دانستن.
آقای دكتر فقهی‌زاده در پایان سخنان خود عاشورا را فرهنگ ایثار و زندگی مؤمنانه در برابر دنیاطلبی عنوان كرد و چنین اظهار داشت: سپاه دشمن در عاشورا سپاهی دنیاطلب بود، این در حالی است که لشکر حضرت امام حسین(ع) یک صحنه از زندگی مؤمنانه را بتصویر کشید. البته این اتفاقات مخصوص یك زمان نیست، چنانچه فرزندان یزید اكنون نیز به همین شیوه عمل میكنند و باید گفت متأسفانه جاهلیت در تمام دورانها زنده است و به عصبیتهای خود ادامه میدهد.
همچنین در این همایش آقای دکتر حامد فروزان، سرپرست معاونت پژوهشی بنیاد ایرانشناسی به «واکاوی نقش پیاده‌روی اربعین در تحکیم هویت اسلامی» پرداخت. ایشان با بیان اینكه اربعین و پیاده‌روی آن باعث واكنش شخصیتهای برجسته جهان و اظهار نظر درباره آن شده است، بر لزوم نگاه علمی و موشكافانه به این پدیده اجتماعی تأكید كرد.
آقای دكتر فروزان با بیان اینكه پیاده‌روی در فرهنگ اسلامی همواره وجود داشته است، به پیاده‌روی اهل بیت علیهم السلام برای زیارت مكانهای مقدس از جمله خانه خدا اشاره كرد و یكی از پنج نشانه مؤمن را بر اساس احادیث معصومین علیهم السلام زیارت مرقد مطهر حضرت امام حسین(ع) در روز اربعین عنوان كرد، كه همردیف با نماز و روزه آورده شده است.
بر این اساس با واكاوی نقش پیاده‌روی اربعین در تحكیم هویت اسلامی به الگوی ارتباطات اسلامی «خادم- زائر» و كاهش فاصله قدرت- كه دیگر بر اساس رسومات اجتماعی و اقتصادی نیست- دست یافتیم. همینطور رقابت در خدمت به زائران، مساوات در بهره‌مندی از امكانات، تقویت انسجام اجتماعی مشاركت‌كنندگان در این حركت جهانی، از دیگر یافته‌های این پژوهش بود.
ایشان در پایان تغییر الگوی ارتباطات بین‌المللی اسلامی بر اساس نظام «امام- امت» را یادآور شد. بر اساس این نظام گذر از مرزهای جغرافیایی و شكل‌گیری روابط اسلامی بین‌المللی مبتنی بر هویت مشترك اسلامی پدیده جدیدی است كه مرزهای جغرافیایی را به كناری نهاده است.
گزارش تصویری همایش بین‌المللی «اربعین میراث معنوی ملل جهان اسلام است» در بنیاد ایرانشناسی
